[Artikel] Qi, Chi, Ch'i - wil de echte opstaan

Inleiding
Overal vind je het: Qi. Bij de groenten (met een bekende Nederlandse), op ondergoed, bij een groot warenhuis, in drankjes, etc.
Alles wat Aziatisch is, moet goed zijn. Dus ook de bekende Qì of is het nu Chi of was het Ch'i?
Dit artikel probeert duidelijkheid te scheppen wanneer je nu welke 'tsjie' hoort te gebruiken.

What's in a name...
Wel, heel veel. In het westen proberen we niet de betekenis van Chinese karakters weer te geven, maar de uitspraak.
Over de jaren heen zijn er een aantal transcriptiesystemen gecreëerd om ons te assisteren met het correct uitspreken van het Chinees. De bekendste zijn: Wade-Giles, Yale en pinyin. Daarnaast zien we ook ver-Nederlands-ing van de uitspraak.
Nu het woord 'tsjie' een beetje een mode-begrip begint te worden, zie je duidelijk dat veel wel de klok horen luiden, maar de tsjie-klepel soms een beetje kwijt zijn.
Als je het Chinese karakter zou zien, wordt het meteen duidelijk waarover je het hebt.
Waarom is dit belangrijk zullen sommigen zich afvragen. Zoals meester Tang Wei altijd in zijn lessen herhaalt: "Tàijíquán is een Chinese vechtkunst. Het is dan ook normaal dat je een beetje Chinees kent".
Meester Ma Jiang Bao roept tijdens de uitvoering van de vorm de Chinese namen. Als je een beetje Chinees kent weet je exact welke vorm je moet doen. Dit kan handig zijn als je een keertje niet zo veel hebt geoefend ;-)

Transcriptiesystemen
Het Wade-Giles systeem wordt tegenwoordig hoofdzakelijk gebruikt in Taiwan, Hong Kong en Singapore. Het wordt ook gebruikt in de oudere boeken over Chinese geneeskunde of de Chinese klassieken.
Het Yale systeem wordt veel gebruikt door Noord Amerikaanse sinologen en medische antropologen. Dit systeem staat dichter bij de Amerikaanse uitspraak dan het Wade-Giles systeem.
De bekende boeken van Douglas Wile hanteren hoofdzakelijk het Wade-Giles systeem. Hij schrijft dat het Wade-Giles transcriptiesysteem nog steeds de standaard is voor library cataloguing.
Het pinyin systeem is in 1950 opgezet om de Russen in staat te stellen Chinees te spreken. Dit maakt het voor niet Russen vaak lastig om het meteen goed uit te spreken. Het pinyin geeft wel duidelijk aan met welke intonatie je het woord dient uit te spreken.

Veel voorkomende mis-spellingen
In de praktijk zie je vaak een uiting van de verwarring. Dat wil zeggen bij vakverenigingen(!), opleidingsinstituten, in boeken, brochures, etc. Bijvoorbeeld: in plaats van de naam van de gevechtskunst Tàijíquán (T'ai Chi Ch'uan in Wade-Giles) zie je ook Tai Qi, taiqiquan of Tai Qi Quan.
Waarschijnlijk om dat het beoefenen van Tai Ji (T'ai Chi in Wade-Giles) goed is voor je Qì (Ch'i in Wade-Giles) worden de woorden verwisseld. De bekende bel en klepel.
Het wordt alleen nog verwarrender als men daarbij verteld dat Tai Qi staat voor "op een grote ultieme manier omgaan met Qì" of "de hoogst bereikbare levensenergie" en dat het om de yángstijl gaat. Het kan zijn dat hier een andere kunst dan de vechtkunst tàijíquán mee wordt bedoeld. Het woordenboek Chinees-Engels van de Foreign language teaching and research press (± 20000 karakters) bevat geen Taiqi, of taiqiquan. Dus het blijkt geen bekend Chinees woord te zijn.
Echter de kunst waar meesters als Tang Wei, Ma Jiang Bao, Chen Xiao Wang, etc. het over hebben is tàijíquán.
De verschillende schijfwijzen ontstaan vaak omdat verschillende transcriptiesystemen door elkaar worden gebruikt. De World Health Organisation heeft voor TCM (Traditional Chinese Medicine) het pinyin transcriptiesysteem als de de facto standaard gekozen.
De grote opleidingsinstituten zoals Qing-Bai voor o.a. acupunctuur hebben dit reeds in hun lesstof geïntegreerd.
De westerse medische wereld hanteert termen in het Latijn, de Chinese in het pinyin.
Als je de Chinese karakters ziet wordt het 'natuurlijk' gelijk duidelijk.
Dus laten we kijken wat die ons te vertellen hebben.

Betekenis van Qi (Ch'i)
Qi, uitspraak 'tsjie' (geaspireerd), staat voor gas, lucht, en nog veel meer dingen. Ook wordt het wel vertaald als levensenergie.
Pinyin schrijfwijze is: Qì (4e toon)
Wade-Giles schrijfwijze is: Ch'i
De Yale schrijfwijze is: Chi

Het traditionele Chinese karakter voor Qì is:

Het vereenvoudigde Chinese karakter voor Qì is:

Het karakter stelt damp uit een kokende pot met een rijstbuidel voor.
Het woord qì vind je terug in bijvoorbeeld: Qì gong (1e toon) (Ch'i Kung in Wade-Giles en Chi Gung in Yale), Lever-Qì (Chinese geneeskunde), Qìyabiao (Qì4 ya1 biao3: barometer).

De schrijfwijze Chi Kung is een voorbeeld van het samenvoegen van twee transcriptiesystemen.

In het Chinees is het een uitdaging als je een woord met de verkeerde intonatie uitspreekt. Het kan dan heel wat anders betekenen voor een Chinees. Bijvoorbeeld Qí (2e toon) betekent o.a.: netjes, Qi dynastie, grens, zijn of vreemd. Meester Ma Jiang Bao zegt als je dient te beginnen "qi" (3e toon pinyin). Dit betekent dan begin of start.

Als je je schoonmoeder ma (3e toon) noemt i.p.v. ma (1e toon), wordt ze boos. Ma (3e toon) betekent namelijk paard. Net als met zingen moet je dus goed toon houden.

Betekenis van Chi (Ji, Jí)
Chi, uitspraak 'tsjie', komt uit het Wade-Giles systeem. In het Nederlands is het ook populair. Het wordt te pas en te onpas gebruikt.
Het betekent meestal, afhankelijk van de kontekst het uiterste, het extreme. Echter duidelijk is het niet, want er zijn meer dan 17 karakters voor Chi, ieder met hun eigen betekenis. Welke het is weet je vaak niet.
In het Yale systeem wordt het als 'Ji' geschreven.
Als we uitgaan van de betekenis het uiterste, dan is de pinyin schrijfwijze Jí (2e toon).
Pas als je het karakter ziet weet je welke echt wordt bedoeld.

Het traditionele Chinese karakter voor onze Jí is:

De vereenvoudigde versie is:

Dit woord vind je terug in bijvoorbeeld Tài Jí Quán. Ook wel geschreven als T'ai Chi Ch'uan (Wade-Giles). Zoals je nu weet betekent deze 'Ji' of 'Chi' niet 'levensenergie'.

Betekenis van Tài Jí Quán
Het woordenboek Chinees-Engels van de Foreign language teaching and research press (± 20000 karakters) schrijft dat Tài Jí Quán is: a system of physical exercises that emphasizes balance, coordination, and effortlessness in movements, designed for attaining bodily or mental control and wellbeing and also as an art of self-defence.

Tài Jí (T'ai Chi) is: the Supreme Ultimate (the Absolute in ancient Chinese cosmology, presented as the primary source of all things).

Je hebt ook nog:
Tài Jí Jiàn = "Tài Jí Quán", maar dan met een zwaard. (Jiàn is 4e toon in pinyin).
Tài Jí Dao = "Tài Jí Quán", maar dan met een sabel. (Dao is 1e toon in pinyin).

Wat stellen de karakters van Tài Jí Quán zelf dan voor?
Dit zie je het beste als je de traditionele Chinese karakters bekijkt.

Karakter Tài = Grootste, hoogste, meeste. Het karakter bevat een persoon die groeit of expandeert. Verder een heilige vonk in het centrum. We zijn gecentreerd en we 'groeien'.
Volgens sommigen is het kleine streepje links onder een zwaard.

Karakter Jí = Uiterste punt, extreem. Het karakter bevat een teken voor boom. De boom staat voor stabiliteit en voeding. De wortels gaan diep in de aarde (yin) en de bladeren volgen het licht van de hemel (yang). Daarnaast een teken voor hemel en aarde die door een persoon worden verbonden (misschien iets met de trigrammen uit de Yi Jing (I Tsjing), Mens, Hemel, Aarde?). Verder een mond en een hand. De mond staat voor onze mentale bekwaamheid en de hand voor onze fysieke bekwaamheid.

Karakter Quán = Vuist, boxen. Dit karakter bevat weer het karakter voor hand.
Het betreft hier niet zomaar slaan, maar slaan, boxen met een bepaalde vaardigheid.

Het pinyin is soms even wennen, maar van af nu weet iedereen of het nu Qì, Chi of Ch'i is en kan de juiste opstaan!

Een interessant boek voor diegene die iets meer wil weten over de cultural roots van het Chinese is "Who can ride the dragon?" - an exploration of the cultural roots of traditional Chinese medicine" van Zhang Yu Huan & Ken Rose.

Opmerking: door de beperking van het font konden de 1e en 3e toon van het pinyin niet worden weergegeven. Het woord pinyin is tweemaal 1e toon.

Het traditionele Chinese karakter voor Qì is:
Het vereenvoudigde Chinese karakter voor Qì is:

Het traditionele Chinese karakter voor onze Jí is:
De vereenvoudigde versie is:

Karakter Tài = Grootste, hoogste, meeste. Het karakter bevat een persoon die groeit of expandeert. Verder een heilige vonk in het centrum. We zijn gecentreerd en we 'groeien'. Volgens sommigen is het kleine streepje links onder een zwaard.
Karakter Jí = Uiterste punt, extreem. Het karakter bevat een teken voor boom. De boom staat voor stabiliteit en voeding. De wortels gaan diep in de aarde (yin) en de bladeren volgen het licht van de hemel (yang). Daarnaast een teken voor hemel en aarde die door een persoon worden verbonden (misschien iets met de trigrammen uit de Yi Jing (I Tsjing), Mens, Hemel, Aarde?). Verder een mond en een hand. De mond staat voor onze mentale bekwaamheid en de hand voor onze fysieke bekwaamheid.
Karakter Quán = Vuist, boxen. Dit karakter bevat weer het karakter voor hand. Het betreft hier niet zomaar slaan, maar slaan, boxen met een bepaalde vaardigheid.